Listonosz wręczający zasiłki
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
Na barki listonoszy nałożono obowiązek dostarczania prywatnej korespondencji oraz druków urzędowych. Była to zarówno korespondencja między wydziałami, jak i przesyłki urzędowe do osób prywatnych. Składały się na nie przede wszystkim talony, zasiłki, zawiadomienia z urzędu pracy, z pralni, decyzje o przyznaniu urlopu, pisma sądowe i przekazy pieniężne.
Jednym z pierwszych ważnych zadań stało się dostarczanie zasiłków dla bezrobotnych. Przeprowadzona przez Rumkowskiego we wrześniu 1940 r. reforma opieki społecznej zakładała, że każdy bezrobotny, bez względu na przedwojenny status, otrzyma zasiłek. Pieniądze trafić też miały do dzieci oraz osób starszych. Zasiłki miały uratować tysiące osób, którym po kilku miesiącach pobytu w getcie zabrakło środków do życia. Rumkowski pożyczył od władz niemieckich 2 miliony marek, które następnie spłacał towarami wytworzonymi w dzielnicy zamkniętej. Prawo do zasiłku objęło wówczas prawie 80% mieszkańców.
Do wielu odbiorców trafiały też wysyłane w imieniu Rumkowskiego pieniądze potrącane z wynagrodzenia robotników pracujących poza gettem.
Na święta Rosz ha-Szana w 1941 r. wszystkie dzieci w getcie otrzymały upominki z cukierkami razem z życzeniami: „Dobrego święta, dzieci, życzy wam wasz Mordechaj Chaim Rumkowski”. Rozdano takich torebek 30 tys., z czego 13 tys. trafiło do dzieci za pośrednictwem listonoszy w przesyłkach adresowanych na ich nazwiska. Dzieci od 2 do 7 lat otrzymały dodatkowo przesłane przez pocztę talony żywnościowe na ciepłe kolacje.
Do obowiązków listonoszy należało również dostarczanie nakazów deportacyjnych, nazywanych w żargonie getta „kartami ślubnymi”. W czasie pierwszej akcji deportacyjnej w okresie styczeń-maj 1942 r. nakazy takie trafiły do prawie 55 tys. osób.
Listonosz wręczający zasiłki
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
Karta pocztowa z podziękowaniem za słodycze wysłane na ręce Rumkowskiego, awers
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
Karta pocztowa z podziękowaniem za słodycze wysłane na ręce Rumkowskiego, rewers
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
Listonosz wręczający zasiłki
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
Listonosz wręczający zasiłki
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
„Tutaj [Żydzi] stworzyli sobie mesjasza, założyli zieloną opaskę na jego czapkę i torbę na ramiona. Spędzają życie, czekając na tego swojego mesjasza, zastanawiając się, czemu się spóźnia i czy da im dziesięć marek za głowę dla osób starszych niż czternaście lat i dziesięć marek za głowę dla młodszych.”
J. Zelkowicz fragment z reportażu "Mesjasz się spóźni"
Skierowanie do deportacji, nazywane w getcie „kartą ślubną
(Archiwum Państwowe w Łodzi)
W styczniu 1942 r. rozpoczęła się w getcie pierwsza fala deportacji, której przygotowaniem zgodnie z rozkazem władz niemieckich spadło na administrację żydowską. Opracowano formularz nakazu deportacyjnego, który w getcie nazwano „kartą ślubną”. Przyjęto zasadę nierozdzielania rodzin, w związku z czym nakaz obejmował osobę wyznaczoną do wyjazdu (w pierwszej kolejności osoby z wyrokami, w dalszej bezrobotne) oraz członków rodziny. W wielu wypadkach wyznaczono osoby mieszkające pod tym samym adresem, choć nienależące do rodziny. Każdej osobie przysługiwał bagaż o wadze 12,5 kg. Wyznaczony średnio trzy dni na przygotowanie do wyjazdu.
Nakazy dostarczane były przez listonoszy. W złożonej po latach relacji jeden z nich, Leon Merrick, (Lajb Kuśmirek) wspominał:
"Dostarczaliśmy listy, wzywające do zgłoszenia się do transportów. Było to takie przygnębiające, szczególnie zimą. Miałem list do kogoś z wezwaniem do transportu, przychodziłem do jakiegoś budynku i wykrzykiwałem nazwisko, na przykład "Goldberg" albo "Lichtenstein", jakkolwiek się nazywał. I wtedy słyszałem słaby głos odpowiadający za zasłonami. Ludzie, którzy wcześniej spalili drzwi, zawieszali w nich koce. Zimą taki koc był cały zmarznięty. I gdy usłyszałem słaby głos za kocem, wiedziałem, że ktoś jest w środku. Wchodziłem do środka, słysząc kruszący się lód w kocu. Gdy już wszedłem do środka nie miałem dla nich żadnych dobrych wieści, tylko nakaz zgłoszenia się do transportu. Wszyscy leżeli w łóżkach, to było bolesne. Wiesz, że w łóżku są głodni.” [źródło]
