panel_1

WYDZIELONA DZIELNICA

8 lutego 1940 r. w gazecie „Lodzer Zeitung” zostało opublikowane zarządzenie prezydenta niemieckiej policji informujące o wydzieleniu dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów (Wohngebiet der Juden). Przeznaczono na nią zaniedbane tereny Bałut i Starego Miasta.

Z tego obszaru wyłączono dla potrzeb komunikacyjnych ulice: Nowomiejską, Zgierską i Limanowskiego, stąd też nad nimi pojawiły się charakterystyczne dla krajobrazu getta drewniane kładki.

Od 1 maja 1940 r. teren getta został oddzielony od miasta płotem, pilnowanym od zewnątrz przez niemiecką policję porządkową, a od wewnątrz przez funkcjonariuszy żydowskiej Służby Porządkowej.

W dniu oficjalnego spisu – 12 czerwca 1940 r. w getcie przebywało 160 320 mieszkańców. Od 17 października do 4 listopada
1941 r. deportowano tu dodatkowo 20 tys. Żydów z Europy Zachodniej, 5 tys. Cyganów i Sinti z pogranicza austriacko-węgierskiego, a w pierwszej połowie 1942 r. prawie 18 tys. Żydów z likwidowanych gett z Kraju Warty.

Gettem wstrząsnęły dwie fale deportacji do Chełmna nad Nerem, gdzie znajdował się ośrodek zagłady. W okresie od stycznia do maja 1942 r. wywieziono tam ponad 57 tys. osób, a we wrześniu 1942 r., w czasie dramatycznej „szpery” – około 20 tys. dzieci i osób starszych.

W getcie wskutek niedożywienia i chorób zmarło ponad 45 tys. ludzi.
Gdy podjęto decyzję o likwidacji dzielnicy żydowskiej, wciąż przebywało w niej 76 tys. osób.

W okresie od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. do Chełmna nad Nerem deportowano ponad 7 tys. W sierpniu 1944 r. pociągi ruszyły do Auschwitz-Birkenau wywożąc 65 tys. Żydów. Na terenie getta pozostawiono jedynie kilkusetosobową grupę do uporządkowania terenu.

Płot wzdłuż granic getta
(Muzeum Tradycji Niepodległościowych)

Przeprowadzka do getta
(Spungen Family Foundation)

Organizacja getta

Na czele gminy żydowskiej w Łodzi władze okupacyjne postawiły Mordechaja Chaima Rumkowskiego. Naczelnikiem niemieckiego Zarządu Getta (Gettoverwaltung) został natomiast Hans Biebow. Rumkowski, przedwojenny agent ubezpieczeniowy oraz Biebow, kupiec z Bremy porozumieli się pomimo pryncypiów polityki nazistowskiej. Rumkowski ukuł hasło: „naszą jedyną walutą jest praca”, a Biebow zorganizował na tę pracę zapotrzebowanie.

Wewnętrzna organizacja getta opierała się na rozbudowanej strukturze wydziałów, regulujących wszystkie dziedziny życia.
Były to m.in. wydziały zajmujące się zaopatrzeniem, produkcją, przydziałem mieszkań, zdrowiem, pogrzebami, szkolnictwem, ewidencją ludności. Do kontroli i wymierzania sprawiedliwości utworzono Służbę Porządkową, Najwyższą Izbę Kontroli, Sąd,
powołano prokuratorów. Za walutę getta odpowiadał Bank Emisyjny, a do Banku Skupu sprzedawano na rozkaz władz okupacyjnych ostatnie cenne rzeczy osobiste po mocno zaniżonej cenie. Do zadań związanych z obrotem pocztowym powołany został Wydział Pocztowy.